Sanayi yatırımları alarm veriyor
Takım Tezgahları Sanayici ve İş İnsanları Derneği (TİAD) 2020’den beri sürekli büyüme trendinde olan sektörde 2024 yılında yaşanan %14.2’lik küçülmenin ardından düşüşün 2025 yılının ilk 5 ayında da devam ettiğini bir raporla ortaya koydu. TİAD raporuna göre yılın ilk 5 ayında takım tezgahlarında yurtiçi satışlar geçen yılın aynı dönemine göre %9 azaldı. Aynı dönemde, üretimdeki düşüş %14.7 oldu. İhracat %6.1, ithalat da % 4.8 azaldı. TİAD Başkanı Murat Akyüz, sektörde üreticiler için ortak sorunun yerli tedarik yetersizliği olduğunu belirtti. Nitelikli üretimi artırma hedefi için, nitelikli ürün ithalatını zorlaştırarak yerli üretimi desteklemekten uzaklaşılacağını söyledi. Akyüz, “Nitelikli ürünlerde yapılan teknoloji transferi ile sektör güçlendirilirken, yerli katma değerli üretim ve ihracat için gerekli altyapı oluşturulması halinde, takım tezgahları üretiminde de savunma sanayiimiz gibi yerli tedarikçiler ortaya çıkacaktır” dedi.
Türkiye’de sanayinin kalbi konumundaki takım tezgahları sektöründe 2024 yılında başlayan küçülme bu yıl da devam ediyor. Takım Tezgahları Sanayici ve İş İnsanları Derneği (TİAD) sektördeki son durumu bir raporla ortaya koydu. Buna göre 2020’den beri büyüme trendinde olan sektör, 2024 yılında %14.2’lik küçülme yaşadı. Üretim ve ihracatta düşüş 2025 yılında da devam etti. Yılın ilk 5 ayında takım tezgahlarında yurtiçi satışlar geçen yılın aynı dönemine göre %9 azaldı. TİAD raporu aynı dönemde, üretimdeki düşüşün %14.7 olduğunu ortaya koydu. 2025’in ilk 5 ayında sektörün ihracatı %6.1, ithalatı % 4.8 azaldı.
Yerli tedarik yetersizliği sanayiyi zorluyor
TİAD Başkanı Murat Akyüz, raporla ilgili yaptığı açıklamada, imalat sanayisinin vazgeçilmez üretim araçları olan takım tezgahlarının; takımlar, bağlama sistemleri, metroloji ve kalite kontrol ekipmanları, üretim teknolojileri yazılımları, robotlar, otomasyon sistemleri, eklemeli imalat teknolojileri gibi birçok tamamlayıcı unsurla birlikte, ülkemizin katma değerli üretim ve ihracat gücünü belirleyen temel etmenlerden biri olduğunu vurguladı. Akyüz, sektörde gelinen noktada üreticiler için ortak sorunun yerli tedarik yetersizliği olduğunu söyledi. Belirlenen nitelikli üretim hedefinde sadece ithalatı zorlaştırmanın yerli üretimi destek noktasından uzaklaşabildiğini vurgulayan Akyüz, “Nitelikli ürün ithalatı ile sektör güçlendirilirken, yerli katma değerli üretim ve ihracat için gerekli altyapı oluşturulması halinde, takım tezgahları üretiminde de savunma sanayiimiz gibi yerli üreticiler ortaya çıkacaktır” dedi.
28 milyar dolarlık ihracat katkısı
TİAD Başkanı Akyüz şu ifadeleri kullandı: “Sektörümüz yalnızca üretimi desteklemekle kalmamakta, aynı zamanda Türkiye üretim ekonomisine güçlü bir çarpan etkisiyle katkı sunmaktadır. Takım tezgahlarının yoğun olarak kullanıldığı otomotiv, savunma, havacılık, medikal, beyaz eşya, gemi inşa, demiryolu, makine-teçhizat, kalıpçılık ve metal eşya gibi stratejik sektörlerin toplam ihracat değeri 2024 yılında 85 milyar ABD doları olarak gerçekleşti. Bu sektörlerde doğrudan takım tezgahlarının katkısıyla yaratılan ihracat değeri ise 28 milyar ABD Doları oldu. Başka bir ifadeyle, 2024 yılında sanayimize kazandırılan her bir takım tezgahı, yıllık bazda ortalama kendi değerinin 15.6 katı kadar ihracat potansiyeli yarattı. Bu çarpan etkisi, takım tezgahları sektörünün ülkemiz açısından stratejik önemini açıkça ortaya koymaktadır. Yerli üretim kabiliyetlerimizin geliştirilmesi, teknoloji transferiyle yüksek katma değerli üretim yapısının güçlendirilmesi ve uluslararası pazarlarda rekabet gücümüzün artırılması için sektörümüzün desteklenmesi hayati önem taşımaktadır.”
Takım tezgahları üretim değeri 1 milyar doların altına geriledi
Rapora göre, takım tezgahları sektörü 2024 yılında, yatırımcılara ek maliyet yaratan İlave Gümrük Vergisi, yatırım teşvikli yatırımlarda bazı makina türlerinin Gümrük Vergisi desteğinden mahrum kalması, ABD-Çin ticaret savaşları nedeniyle yaşanan zorluklar, Rusya-Ukrayna savaşı nedeniyle uygulanan yaptırımlar, döviz kurlarının ihracatçı firmaları küresel rekabet ortamında zorlaması, yatırım ve işletme amaçlı kredi maliyetlerinin yüksekliği, enflasyonist ortam gibi birçok zorlayıcı etkiye rağmen imalat sanayinin itici gücü olmaya devam etti.
Ancak geçen yıl sektör son 4 yıldır yakaladığı kesintisiz büyüme trendini kaybetti. 2024’te takım tezgahlarında değer bazında üretim önceki yıla göre yüzde 23.2 düşüşle 849 milyon dolar oldu. Rapora göre sektörde ihracat yüzde 17.5 düşüşle 710,6 milyon dolar, ithalat yüzde 10.4 düşüşle 1,66 milyar dolar ve yurt içi satış (kullanım) yüzde 14.2 düşüşle 1,79 milyar dolar oldu.
Yatırım amacıyla gerçekleştirilen ithalatın yüzde 55’ini CNC işleme merkezleri, CNC torna tezgahları ve CNC taşlama tezgahları oluşturdu. İthalatta en dikkat çekici verilerden biri, üretiminde ve ihracatında Türkiye’nin çok güçlü olduğu preslerin ithalatında yüzde 16.4 artış gerçekleşmesi oldu.
İGV uygulaması yatırımda kalitenin düşmesine sebep oldu
Türkiye’nin takım tezgahları üretimi kapasitesi ihtiyacın karşısında çok düşük durumda. Talaşlı üretimde kullanılan CNC tezgahların üretimi, ihtiyacın ancak yüzde 5’ini karşılıyor. Kalan yüzde 95 teknoloji transferi ile temin edilmek durumunda.
Son 5 yılda, İGV uygulaması ile önlem alınmaya çalışılan Çin’den yapılan ithalat katlanarak arttı ve bu artış devam ediyor. Çin’i durdurmak için başvurulan bu uygulama uluslararası anlaşmalar, STA’lar nedeniyle haksız rekabete sebep oluyor. Havacılık, savunma, medikal, otomotiv gibi kritik sektörlerde hassas üretim için ihtiyaç duyulan Japonya, ABD, Tayvan menşeili takım tezgahlarına sanayici İGV uygulaması nedeniyle daha yüksek bedellerle sahip olmak zorunda kalıyor. Bu durum üretim maliyetlerine, dolaylı olarak da enflasyona negatif olarak yansıyor. İGV yerine ülke bazında tarife kontenjanı gibi uygulamalar getirilerek niteliği düşük ürünlerin temini kısıtlanarak sanayici koruma altına alınabilir.
2019’da Çin’den yapılan ithalatın toplam takım tezgahı ithalatındaki payı yüzde 8 iken, 2024 yılına geldiğimizde bu oran yüzde 23’e yükseldi. USD bazında da son beş yılda Çin’den yapılan takım tezgahı ithalatındaki artış yüzde 239 oldu. Uygulamaya alınan koruyucu dış ticaret önlemlerinin uzun vadeli ve makro ölçekli stratejilerle desteklenmemesi, istenen etkiyi yaratamamıştır. 2 yıl önce Türkiye’ye gelme potansiyeli olan takım tezgahı üretim yatırımlarının Bulgaristan, Çekya, Polonya hatta Makedonya gibi ülkelere kaydığını söylemiştik. Bugün bu durumun sonuçlarını yaşamaya başladık.
Kalitesi düşük ürünlere yapılan yatırımların asıl çıktılarını 5 yıl içerisinde görüleceğini düşünüyoruz. Ülkemiz bir makine çöplüğüne dönüşmeyle karşı karşıyadır.